فاكتورهاي موثر بر قيمت گندم دوروم

تاریخچه:
گندم دوروم گیاهی از خانوادهpoaece گونه ای از جنسTriticum Durum با ژنوتیپ تتراپلوئید است. منشاء پیدایش آن به شرق مدیترانه (خاورمیانه فعلی) به سالهای قبل از میلاد مسیح میرسد که امروزه بطور وسیعی در مناطق مختلف جهان کشت می شود جدول شماره 1مناطق عمده زیرکشت و میزان تولید این نوع از گندم را در دنیا نشان می دهد
جدول شماره 1

مشخصات:
دوروم در زبان لاتین به معنی سخت است. گندم دوروم برنگ زرد کهربائی با آندوسپرم شیشه ای درشت تر از گندم های معمولی که نسبت به گونه های دیگر گندم از پروتئین، گلوتن، مواد معدنی و نشاسته بالاتری برخوردار است این گندم بیشتر در مناطق گرمسیری با متوسط بارندگی 300 تا 500 میلی متر تولید می شود و بصورت محدود در مناطق سردسیر کشت می شود . بعلت خصوصیات ژنتیکی آن مقاوم به شرایط کم آبی، گرما، ئخشکی و بیماریهای زنگ گندم و سیاهک غلات می باشد و اصولا در مناطقی که شرایط برای تولید گندم معمولی نامناسب است از محصولات مهم زراعی دنیا است براساس آخرین اطلاعات فائو گندم دوروم هشتمین رتبه در بین غلات را در جهان داراست و10 درصد از کل تولید کل گندم جهان را تشکیل می دهد. میانگین پروتئین آن بین 12تا 14درصد برحسب ماده خشک است ولی مواردی از پروتئین با 22 درصد نیزگزارش گردیده است که در مقایسه با پروتئین گیاهان دیگر موقعیت ممتازی را داراست بر این اساس حدود 20 تا 25 درصد بیشتر از گندم معمولی ارزش اقتصادی دارد . جدول شماره 2 میزان پروتئین گندم دوروم در مقایسه با پروتئین گیاهان دیگر را نشان می دهد

جدول شماره 2

آندوسپرم شیشه ای این گندم حاوی رنگ زرد است که از کارتنوئیدهای آن ناشی می شود که خاصیت آنتی اکسیدانی دارد. از نظر اقتصادی گندم دوروم بیشتر برای تولید آرد مخصوص ماکارونی سمولینا استفاده می شود که مصرف آن بطور فزاینده ای در جهان رو به رشد است سمولینا با خصوصیات منحصر بفرد خود که حاوی گلوتن قوی ،پروتئین کافی و رنگدانه های کارتنوئیدی است نیاز به مواد بهبود دهنده بافت و رنگ ندارد.
عوامل موثر بر کیفیت گندم دوروم
فاکتورهای مختلفی بر کیفیت گندم دوروم اثرگذار است که مهمترین عوامل در کیفیت آن عبارتنداز:
1-وزن هکتولیتر
هر چه وزن هکتولیترگندم بالاتر باشد بازدهی آرد آن بالاتر است وزن هکتولیتر به اندازه دانه بستگی دارد هرچه دانه درشت تر ویکدست تر باشد وزن هکتولیتر و بازدهی آرد بالاتر است چروک خوردگی دانه که تحت عوامل محیطی مانند گرما وکم آبی ایجاد می شود فاکتور منفی در وزن هکتولیتر است.
2-پروتئین
همانطوریکه قبلاً نیز ذکر گردید میانگین پروتئین گندم دوروم در حدود 12تا 14 درصد می باشدکه در مقایسه با پروتئین حیوانی منبع غنی و نسبتاً ارزان پروتئین است اگرچه میزان پروتئین به خصوصیات ژنتیکی دانه بستگی دارد ولی شرایط اکولوژیکی و تکنیک های کشاورزی با عملکرد بالا نیز در میزان آن موثر است بارش مناسب باران، درجه حرارت و تابش آفتاب و استفاده ازکودهای نیتروژنه از عوامل مهم در بسته شدن دانه و فراهم کردن نیتروژن بعنوان ماده آلی پروتئین است.
3-گلوتن مرطوب
کمیت و کیفیت گلوتن از عوامل مهم و اثر گذار در کیفیت گندم دوروم است با توجه به اینکه برای تولید محصولات خمیری و نان گلوتن قوی مورد نیاز است ارزیابی آن از جنبه های کمی وکیفی حائز اهمیت است. از نظر کمی مقدار گلوتن می بایست در حد بالائی باشد و هم چنین کیفیت آن نیز از نوع مناسب با خاصیت الاستیستیه بالا باشد.
4-آندوسپرم شیشه ای
گندم دوروم ظاهر شیشه ای و شفاف دارد که حاصل احاطه دانه های نشاسته توسط پروتئین است در این گندم ساختار ماتریکس نشاسته بسیار متراکم است به گونه ای که پروتئین مانند قشری روی دانه های نشاسته را پر واحاطه می کند در نتیجه فضاهای خالی مشاهده نمی گردد در گندم های معمولی دانه های نشاسته توسط ماتریکس پروتئین پرنگردیده و به همین دلیل مقطع چنین گندمهایی آردی بنظر می رسد افزایش درصد شفافیت مقاومت دانه در مقابل برش و شکست را افزایش می دهد رطوبت و گرما روی شیشه ای بودن دانه تاثیر زیادی داشته و می تواند آن را به سرعت تغییر دهد بین درصد شیشه ای بودن دانه و وزن هکتولیتر همبستگی مستقیم وجود دارد به همین جهت از فاکتورهای موثر در کیفیت گندم دوروم است.
5-رنگ سنجی
آندوسپرم شیشه ای گندم دوروم حاوی رنگ زرد تیره است که از کاروتنوئیدهای درون آندوسپرم ناشی می شود که خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و به ماکارونی تولید شده از گندم دوروم رنگ خوشرنگی می دهد این خصوصیت گندم دوروم نیز برای تولید کنندگان ماکارونی حائز اهمیت است رنگ آرد سمولینا با روشهای فتومتری بادستگاه مخصوص تعیین رنگ اندازه گیری می گردد.
6-افت مفید و غیر مفید
افت مفید شامل اجزائی است که قابلیت آسیابانی دارد دانه های شکسته و چروکیده ، سایر غلات مانند جو وچاودار، دانه های جوانه زده، دانه های سرمازده، دانه های نارس و حشره زده در این گروه جای می گیرند.
افت غیر مفید شامل اجزائی است که قابلیت آسیابانی ندارد بذور علف هرز، دانه های سیاهک زده و ناخنک، موادخارجی و ناخالصیها و دانه های کپک زده در این گروه جای می گیرند افت مفید وغیر مفید از عوامل تعیین کننده در کیفیت گندم دوروم می باشد.

عوامل موثر برقیمت گندم دوروم
هر یک از عواملی که بر کیفیت اثر گذار است طبعاً بر تعیین قیمت نیز موثر است زیرا واحد های تولیدی همواره بدنبال گندم دورومی با وزن هکتولیتر بالا، پروتئین و رنگ معین، گلوتن قوی و مقاوم در برابر بیماریها و صدمات فیزیکی هستند.
علاوه بر کیفیت، قیمت در بازارهای جهانی تابع قانون عرضه و تقاضا است افزایش تقاضا بالارفتن قیمتها را بدنبال دارد و کاهش تقاضا که تحت تاثیر رکود اقتصادی و عوامل دیگر ایجاد می شود موجب کاهش قیمت می گردد.

گندم دوروم در ایران
در ایران در حدود 200 تا 300 هزار هکتار به کشت گندم دوروم اختصاص دارد که عمدتاً در مناطق جنوب و جنوب غربی استانهای ایلام، لرستان، خوزستان، کهکیلویه وبویراحمد، فارس، بوشهر، هرمزگان، کرمان و بصورت محدود در استان قم و خراسان جنوبی قراردارد.
در سال زراعی 87-88 بالغ بر 400 هزار تن گندم دوروم تولید و از کشاورزان خریداری و در انبارهای جداگانه نگهداری می گردد.

جغرافیای مناطق کشت گندم دوروم وجدول میزان تولید آن درایران
جدول شماره 3-میزان تولید گندم دوروم

همانطوریکه درجدول شماره 3 ملاحظه می گردد استان فارس با تولید 176091 تن گندم دوروم رتبه اول رادر بین استانها داراست و تقریباً نیمی از تولید گندم دوروم به این استان اختصاص دارد.

معمولاً در ایران گندم دوروم برای بهبود گندمهای معمولی که گلوتن ضعیف تری دارند مورد استفاده قرار می گیرد و به نسبت مناسب با گندمهای ضعیف تر اختلاط یافته و وارد چرخه تولید نان قرار می گیرد که با توجه به ارزش اقتصادی آن می بایست استفاده از آن مانند کشورهای پیشرفته به جهت صحیح که تولید سمولینا است هدایت گردد.

مشخصات کیفی گندم دوروم در سال زراعی 87-88
گندم های دوروم در چند مرحله مورد آزمایشات کنترل کیفیت قرار گرفته است که نتایج آن در جدول زیر خلاصه گردیده است.
جدول شماره 4- میانگین مشخصات کیفی گندم دوروم در سال 87-88

با توجه به میانگین مشخصات کیفی گند مهای دوروم در ایران می توان آن را در زمره گندمهای دوروم با کیفیت خوب طبقه بندی نمود بر این اساس پایه قیمت گندم دوروم مربوط به حداقل مشخصات کیفی در جدول شماره 5 می گردد و با افزایش مشخصات کیفی قیمت نیز متناسب با آن افزایش می یابد.

جدول شماره5-حداقل مشخصات کیفی گندم دوروم ایران





چشم انداز
چشم انداز این محصول استراتژیک استفاده از آن جهت تولید سمولینا است در این ارتباط میبایست از نظر کمی و کیفی در مورد واریته های مورد استفاده تجدید نظر گردد بطور مثال در مناطق سردسیر غرب کشور مانند کردستان،کرمانشاه، همدان و زنجان که گندم های تولیدی کیفیت مطلوب را ندارند بخشی از سطح زیر کشت را به اقلامی از واریته های گندم دوروم که با شرایط آب و هوائی سرد سازگار است اختصاص داد و در سایر مناطق مورد کشت گندم دوروم با GAp تولید را در جهت کمی و کیفی بهبود بخشید به این ترتیب قدرت مانور در ارائه گندم دوروم با کیفیت های متفاوت افزایش می یابد.

بررسي و تحقيق: گيتي شرفي